Tôm hùm - từ món ăn của nô lệ thành biểu tượng địa vị thượng lưu

Tôm hùm: Từ món ăn của nô lệ đến biểu tượng xa hoa

Tôm hùm, món ăn đắt đỏ bậc nhất, đã vượt qua ranh giới của ẩm thực để trở thành biểu tượng văn hóa và thời trang. Không chỉ dừng lại ở việc là một món ngon, nó còn vượt mặt cả trứng cá muối hay những miếng bít tết thượng hạng để chiếm lĩnh vị trí độc tôn trong thế giới xa xỉ.

Nhìn vào thực đơn, giá trị của tôm hùm khiến nhiều người phải choáng váng: một đĩa paella tôm hùm xanh ở Las Vegas có giá lên đến 230 USD, một tháp tôm hùm tại Toronto ngốn của thực khách gần 700 USD, hay một con tôm hùm trứng muối khổng lồ ở Việt Nam cũng có giá không dưới 460 USD.

Không chỉ dừng lại ở ẩm thực, tôm hùm còn "bước" lên sàn diễn thời trang cao cấp. Các thương hiệu đình đám như Schiaparelli, Dior, Thom Browne và Maison Margiela đã biến hình ảnh những chiếc càng đỏ bóng và đuôi cong của tôm hùm thành nguồn cảm hứng thiết kế. Những ngôi sao hàng đầu như Zendaya, Lady Gaga và Chloë Sevigny cũng không ngần ngại diện lên người những bộ cánh lấy cảm hứng từ loài hải sản này.

Trong nghệ thuật, tôm hùm cũng mang nhiều ý nghĩa biểu tượng. Từ hình ảnh trường thọ trong tranh in Nhật Bản thời Edo, sức mạnh trong hội họa Flemish, cho đến sự gợi cảm trong trường phái siêu thực, tôm hùm đã in dấu ấn của mình qua nhiều thời kỳ và phong cách.

Hành trình từ "thức ăn của người nghèo" đến "món ngon của giới thượng lưu"

Tôm hùm sinh sống ở khắp các đại dương và được ưa chuộng trên toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á. Theo công ty phân tích Markets and Research, thị trường tôm hùm đã đạt giá trị hàng tỷ USD. Tại vùng biển New England, nhu cầu và giá cả của loài hải sản này vẫn không ngừng tăng cao, dù số lượng tôm hùm đang giảm dần do biến đổi khí hậu.

Nhưng ít ai biết rằng, tôm hùm từng là món ăn dành cho tù nhân và nô lệ ở thuộc địa Mỹ. Những người định cư Anh thời đó coi tôm hùm là thứ thức ăn tầm thường, thậm chí không đáng giá. Tuy nhiên, lịch sử của loài sinh vật này đã tồn tại hơn 250 triệu năm, như cuốn sách "Tôm hùm: Lịch sử toàn cầu" của Elisabeth Townsend đã ghi lại.

Từ một món ăn bị coi thường, tôm hùm đã vươn lên trở thành biểu tượng của sự sang trọng và địa vị. Câu chuyện của nó không chỉ là hành trình ẩm thực, mà còn là minh chứng cho sự thay đổi trong nhận thức và giá trị của con người qua thời gian.

Ngày nay, tôm hùm là món ăn xa xỉ.

Tôm hùm đã có một hành trình dài trong lịch sử ẩm thực, trở thành một biểu tượng văn hóa và ẩm thực trên khắp thế giới. Từ tôm hùm Mỹ với những chiếc móng vuốt to khỏe được đặt trên bánh, đến tôm hùm gai được săn đón tại Nhật Bản, hay tôm hùm đá được ưa chuộng ở Nam Phi và Australia, và không thể không nhắc đến tôm càng – một niềm tự hào trong ẩm thực Pháp. 

Ban đầu, tôm hùm được xem như một nguồn thực phẩm giàu protein, dễ kiếm và phổ biến. Tuy nhiên, theo thời gian, nó đã vượt qua ranh giới của một món ăn thông thường để trở thành một biểu tượng văn hóa, như Townsend đã nhận định. Ông cũng chỉ ra rằng, trong quá khứ, tôm hùm từng được coi là "thức ăn để sinh tồn". 

Thế nhưng, ngay từ thời cổ đại, tôm hùm đã có những khoảnh khắc được tôn vinh. Hình ảnh của nó xuất hiện trên các bức phù điêu trong ngôi đền Ai Cập từ thế kỷ 15 trước Công nguyên, hay trên những bức khảm tại Pompeii vào khoảng thế kỷ 1 trước Công nguyên. Tương tự, nền văn hóa Moche ở Peru (từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 8) cũng khắc họa tôm hùm trên đồ gốm, cho thấy sự quý trọng của cộng đồng ven biển dành cho loài giáp xác này.

Cách thưởng thức tôm hùm cũng thay đổi theo thời gian và địa lý. Những phương pháp chế biến đơn giản nhất như luộc, hun khói, hay nướng đã được các cộng đồng thổ dân châu Mỹ ven biển áp dụng từ rất lâu, trước cả khi New England nổi tiếng với món sò nướng hải sản. Đến thời Trung cổ ở châu Âu, tôm hùm bắt đầu xuất hiện trong các sách dạy nấu ăn với những món cầu kỳ như súp tôm hùm tẩm gia vị, dù nguyên liệu này khá đắt đỏ do chi phí vận chuyển.

Vào những năm 1930, tôm hùm đã chính thức bước vào thế giới ẩm thực cao cấp. Trong thời kỳ hoàng kim của ẩm thực Pháp, các đầu bếp đã sáng tạo ra những công thức phức tạp, kết hợp tôm hùm với nấm cục và rượu sâm panh. Đồng thời, giới công nghiệp mới nổi ở New York cũng không ngần ngại thưởng thức nó tại những nhà hàng sang trọng bậc nhất.

Không chỉ là một món ăn, tôm hùm còn trở thành biểu tượng của sự xa hoa và quyền lực. Khi thương mại hàng hải phát triển, tôm hùm đã trở thành món ăn yêu thích của giới quý tộc châu Âu, những người thích khoe khoang sự giàu có bằng cách phục vụ những bữa tiệc với nguyên liệu kỳ lạ và đắt tiền. Điều này được phản ánh rõ nét trong các tác phẩm nghệ thuật thời kỳ đó.

Christopher DM Atkins, giám đốc Trung tâm Nghệ thuật Hà Lan tại MFA Boston, chia sẻ với CNN: "Trước đây, các họa sĩ Hà Lan thường mô tả những bữa ăn đơn giản với cá trích, pho mát và một cốc bia. Nhưng khi xã hội trở nên giàu có hơn, chủ đề trong tranh cũng thay đổi. Người ta bắt đầu thấy hình ảnh của trái cây, thú săn, rượu vang, đồ thủy tinh tinh xảo, đồ sứ nhập khẩu và các mặt hàng xa xỉ." 

Và rồi, tôm hùm xuất hiện trong nghệ thuật như một biểu tượng của "sự giàu có từ biển cả". Một ví dụ điển hình là bức tranh năm 1565 của họa sĩ Willem Kalf, nơi một con tôm hùm được đặt cạnh chiếc sừng trâu bóng loáng, những chiếc ly thủy tinh tinh xảo và tấm thảm trang trí cầu kỳ.

Tôm hùm đã có một hành trình dài trong lịch sử ẩm thực, trở thành một biểu tượng văn hóa và ẩm thực trên khắp thế giới. Từ tôm hùm Mỹ với những chiếc móng vuốt to khỏe được đặt trên bánh, đến tôm hùm gai được săn đón tại Nhật Bản, hay tôm hùm đá được ưa chuộng ở Nam Phi và Australia, và không thể không nhắc đến tôm càng – một niềm tự hào trong ẩm thực Pháp. 

Ban đầu, tôm hùm được xem như một nguồn thực phẩm giàu protein, dễ kiếm và phổ biến. Tuy nhiên, theo thời gian, nó đã vượt qua ranh giới của một món ăn thông thường để trở thành một biểu tượng văn hóa, như Townsend đã nhận định. Ông cũng chỉ ra rằng, trong quá khứ, tôm hùm từng được coi là "thức ăn để sinh tồn". 

Thế nhưng, ngay từ thời cổ đại, tôm hùm đã có những khoảnh khắc được tôn vinh. Hình ảnh của nó xuất hiện trên các bức phù điêu trong ngôi đền Ai Cập từ thế kỷ 15 trước Công nguyên, hay trên những bức khảm tại Pompeii vào khoảng thế kỷ 1 trước Công nguyên. Tương tự, nền văn hóa Moche ở Peru (từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 8) cũng khắc họa tôm hùm trên đồ gốm, cho thấy sự quý trọng của cộng đồng ven biển dành cho loài giáp xác này.

Cách thưởng thức tôm hùm cũng thay đổi theo thời gian và địa lý. Những phương pháp chế biến đơn giản nhất như luộc, hun khói, hay nướng đã được các cộng đồng thổ dân châu Mỹ ven biển áp dụng từ rất lâu, trước cả khi New England nổi tiếng với món sò nướng hải sản. Đến thời Trung cổ ở châu Âu, tôm hùm bắt đầu xuất hiện trong các sách dạy nấu ăn với những món cầu kỳ như súp tôm hùm tẩm gia vị, dù nguyên liệu này khá đắt đỏ do chi phí vận chuyển.

Vào những năm 1930, tôm hùm đã chính thức bước vào thế giới ẩm thực cao cấp. Trong thời kỳ hoàng kim của ẩm thực Pháp, các đầu bếp đã sáng tạo ra những công thức phức tạp, kết hợp tôm hùm với nấm cục và rượu sâm panh. Đồng thời, giới công nghiệp mới nổi ở New York cũng không ngần ngại thưởng thức nó tại những nhà hàng sang trọng bậc nhất.

Không chỉ là một món ăn, tôm hùm còn trở thành biểu tượng của sự xa hoa và quyền lực. Khi thương mại hàng hải phát triển, tôm hùm đã trở thành món ăn yêu thích của giới quý tộc châu Âu, những người thích khoe khoang sự giàu có bằng cách phục vụ những bữa tiệc với nguyên liệu kỳ lạ và đắt tiền. Điều này được phản ánh rõ nét trong các tác phẩm nghệ thuật thời kỳ đó.

Christopher DM Atkins, giám đốc Trung tâm Nghệ thuật Hà Lan tại MFA Boston, chia sẻ với CNN: "Trước đây, các họa sĩ Hà Lan thường mô tả những bữa ăn đơn giản với cá trích, pho mát và một cốc bia. Nhưng khi xã hội trở nên giàu có hơn, chủ đề trong tranh cũng thay đổi. Người ta bắt đầu thấy hình ảnh của trái cây, thú săn, rượu vang, đồ thủy tinh tinh xảo, đồ sứ nhập khẩu và các mặt hàng xa xỉ." 

Và rồi, tôm hùm xuất hiện trong nghệ thuật như một biểu tượng của "sự giàu có từ biển cả". Một ví dụ điển hình là bức tranh năm 1565 của họa sĩ Willem Kalf, nơi một con tôm hùm được đặt cạnh chiếc sừng trâu bóng loáng, những chiếc ly thủy tinh tinh xảo và tấm thảm trang trí cầu kỳ.

Tôm hùm đã bước vào thời trang cao cấp.

Tôm hùm không chỉ là một nguyên liệu ẩm thực quý giá mà còn trở thành nguồn cảm hứng nghệ thuật đầy cuốn hút. Với màu sắc tươi sáng và kết cấu độc đáo, tôm hùm đã trở thành một chi tiết nổi bật trong các tác phẩm hội họa, tạo nên sự tương phản sang trọng giữa lớp vỏ giáp xác mịn màng và những yếu tố phụ trợ như lát chanh tươi hay ly thủy tinh trong suốt. Tất cả đều góp phần tăng thêm sức hút ảo giác cho bố cục tổng thể.

Không dừng lại ở hội họa, tôm hùm còn bước vào thế giới thời trang cao cấp, đặc biệt là trong phong trào siêu thực giữa thế kỷ 20. Nếu nghệ thuật Hà Lan chỉ xem tôm hùm như một nhân vật phụ, thì đến thời kỳ này, nó đã được nâng lên thành ngôi sao nhờ sự hợp tác đầy táo bạo giữa Salvador Dalí và nhà thiết kế thời trang người Ý Elsa Schiaparelli. Năm 1936, Dalí đã biến tôm hùm thành biểu tượng gợi cảm trong tác phẩm "Điện thoại Tôm hùm", và một năm sau, Schiaparelli đã hiện thực hóa ý tưởng này trên chiếc váy lụa organza trắng đục với họa tiết tôm hùm đầy ấn tượng, kết hợp cùng những nhánh mùi tây tinh tế.

Theo lời Marie-Sophie Carron de la Carrière, giám tuyển của buổi triển lãm về Schiaparelli tại Musée des Arts Décoratifs (Paris) năm 2022, nhà thiết kế tài ba này đã tìm thấy sự đồng điệu với phong trào siêu thực nhờ trí tưởng tượng phong phú và phong cách thiết kế độc đáo, đôi khi kỳ quặc của mình.

Năm 1937, chiếc váy tôm hùm của Schiaparelli càng trở nên nổi tiếng khi Wallis Simpson, nữ công tước xứ Windsor, diện nó trong một bức ảnh đăng trên tạp chí Vogue. Sự kiện này đã thêm một lớp sóng gió vào mối quan hệ đầy tranh cãi giữa bà và Hoàng tử Edward, người đã từ bỏ ngai vàng để kết hôn với bà.

Kể từ đó, tôm hùm đã trở thành một biểu tượng bền vững trong lịch sử thời trang và nghệ thuật. Nó liên tục được tái hiện qua các thiết kế đình đám, từ bộ trang phục lấy cảm hứng tôm hùm của Prada do Anna Wintour diện tại Met Gala 2012, đến chiếc váy đầy tính nghệ thuật của Zendaya vào năm ngoái, gợi nhớ đến phong cách Schiaparelli dưới sự dẫn dắt của giám đốc sáng tạo Daniel Roseberry.

Với vị thế vững chắc trong cả ẩm thực và văn hóa thị giác, tôm hùm chắc chắn sẽ tiếp tục là biểu tượng của địa vị và phong cách, không dễ dàng bị lãng quên.

Tôm hùm không chỉ là một nguyên liệu ẩm thực quý giá mà còn trở thành nguồn cảm hứng nghệ thuật đầy cuốn hút. Với màu sắc tươi sáng và kết cấu độc đáo, tôm hùm đã trở thành một chi tiết nổi bật trong các tác phẩm hội họa, tạo nên sự tương phản sang trọng giữa lớp vỏ giáp xác mịn màng và những yếu tố phụ trợ như lát chanh tươi hay ly thủy tinh trong suốt. Tất cả đều góp phần tăng thêm sức hút ảo giác cho bố cục tổng thể.

Không dừng lại ở hội họa, tôm hùm còn bước vào thế giới thời trang cao cấp, đặc biệt là trong phong trào siêu thực giữa thế kỷ 20. Nếu nghệ thuật Hà Lan chỉ xem tôm hùm như một nhân vật phụ, thì đến thời kỳ này, nó đã được nâng lên thành ngôi sao nhờ sự hợp tác đầy táo bạo giữa Salvador Dalí và nhà thiết kế thời trang người Ý Elsa Schiaparelli. Năm 1936, Dalí đã biến tôm hùm thành biểu tượng gợi cảm trong tác phẩm "Điện thoại Tôm hùm", và một năm sau, Schiaparelli đã hiện thực hóa ý tưởng này trên chiếc váy lụa organza trắng đục với họa tiết tôm hùm đầy ấn tượng, kết hợp cùng những nhánh mùi tây tinh tế.

Theo lời Marie-Sophie Carron de la Carrière, giám tuyển của buổi triển lãm về Schiaparelli tại Musée des Arts Décoratifs (Paris) năm 2022, nhà thiết kế tài ba này đã tìm thấy sự đồng điệu với phong trào siêu thực nhờ trí tưởng tượng phong phú và phong cách thiết kế độc đáo, đôi khi kỳ quặc của mình.

Năm 1937, chiếc váy tôm hùm của Schiaparelli càng trở nên nổi tiếng khi Wallis Simpson, nữ công tước xứ Windsor, diện nó trong một bức ảnh đăng trên tạp chí Vogue. Sự kiện này đã thêm một lớp sóng gió vào mối quan hệ đầy tranh cãi giữa bà và Hoàng tử Edward, người đã từ bỏ ngai vàng để kết hôn với bà.

Kể từ đó, tôm hùm đã trở thành một biểu tượng bền vững trong lịch sử thời trang và nghệ thuật. Nó liên tục được tái hiện qua các thiết kế đình đám, từ bộ trang phục lấy cảm hứng tôm hùm của Prada do Anna Wintour diện tại Met Gala 2012, đến chiếc váy đầy tính nghệ thuật của Zendaya vào năm ngoái, gợi nhớ đến phong cách Schiaparelli dưới sự dẫn dắt của giám đốc sáng tạo Daniel Roseberry.

Với vị thế vững chắc trong cả ẩm thực và văn hóa thị giác, tôm hùm chắc chắn sẽ tiếp tục là biểu tượng của địa vị và phong cách, không dễ dàng bị lãng quên.