Sau 7 năm kiện tụng và một vụ cháy đầy tranh cãi, tỷ phú người Mỹ Ronald Perelman, nhà sưu tập nghệ thuật lừng danh, đã chính thức đưa cuộc chiến đòi bảo hiểm trị giá 410 triệu USD ra tòa. Vụ việc khơi lại một câu hỏi gai góc trong giới nghệ thuật: Đâu mới là giá trị thật sự của tác phẩm, đặc biệt khi những tổn thất không thể đo đếm bằng mắt thường?
Mất sức hút vô hình: Nỗi lòng của nhà sưu tập
Tranh chấp xoay quanh 5 tác phẩm của các tên tuổi lớn như Cy Twombly, Ed Ruscha, Andy Warhol... từng "sống sót" sau đám cháy tại biệt thự của ông Perelman ở East Hampton (New York, Mỹ) vào năm 2018. Dù không bị ngọn lửa trực tiếp làm hư hại, các tác phẩm vẫn chịu ảnh hưởng bởi khói và nước từ hệ thống phun cứu hỏa.
Theo tỷ phú, điều đó khiến chúng mất đi vẻ quyến rũ ban đầu, thứ ông gọi là "oomph", hay "sức hút" vô hình khiến người xem phải dừng lại. Ông lập luận rằng những thay đổi hóa học do khói và nước gây ra có thể ảnh hưởng đến độ bền và giá trị lâu dài của tranh, dù khó chứng minh bằng mắt thường.
Tuy nhiên, các công ty bảo hiểm tại Lloyd’s of London không đồng tình. Họ cho rằng tranh không bị tổn hại rõ rệt, thậm chí tố ngược rằng ông Perelman từng âm thầm rao bán một số bức khi vẫn đang đòi bồi thường.
Giá trị thẩm mỹ: Một bài toán khó giải
Vụ kiện làm nổi bật câu hỏi quen thuộc nhưng đầy thách thức trong giới nghệ thuật: Làm sao định giá tổn thất thẩm mỹ, những điều không thể đo đếm bằng mắt thường?
Tiến sĩ Jennifer Mass, chuyên gia phân tích khoa học nghệ thuật, đã đưa ra ý kiến chuyên môn từ giới khoa học, khẳng định những tổn hại do khói và nước có thể âm thầm "ăn mòn" tác phẩm theo thời gian.
Những tranh cãi tương tự không hề hiếm. Thập niên 1990, thành phố Amsterdam từng kiện một chuyên gia phục chế vì "vẽ đè" lên tác phẩm bị phá hoại của Barnett Newman. Năm 2017, bức Salvator Mundi gây tranh cãi khi đạt giá 450 triệu USD, dù nhiều chuyên gia lo ngại tác phẩm đã bị phục chế quá mức, thậm chí nghi ngờ liệu bàn tay Leonardo da Vinci có thực sự hiện diện.
Câu chuyện ở đây không chỉ là "tranh có hư hay không", mà còn là "người mua còn muốn sở hữu nó không". Trong những trường hợp này, yếu tố then chốt không nằm ở tình trạng vật lý của tác phẩm mà ở cách công chúng và thị trường cảm nhận. Cảm nhận ấy, dĩ nhiên, chịu ảnh hưởng bởi thời gian và tiền bạc.
Cuộc chiến pháp lý và những hệ lụy
Chuyên gia phục chế người Anh Simon Gillespie nhận xét: "Bạn đang chạm vào điểm nhức nhối của giới nghệ thuật", và cho biết chi phí pháp lý để xác định nguồn gốc và giá trị tác phẩm ngày càng tăng.
Với Perelman, vụ kiện không chỉ dừng lại ở bảo hiểm. Hồ sơ tòa án tiết lộ hơn 70 tác phẩm trong bộ sưu tập của ông đã bị bán sau khi Ngân hàng Deutsche Bank phát lệnh yêu cầu bổ sung tài sản thế chấp. Một số tác phẩm đang bị tranh chấp nằm trong nhóm tài sản bảo đảm này.
Điều này đặt ra vấn đề khác: giá trị thị trường luôn biến động. Bà Linda Selvin, Giám đốc Hiệp hội Thẩm định Mỹ, cho biết người thẩm định thường chỉ đánh giá giá trị tại thời điểm xảy ra sự cố. Nhưng nếu vụ kiện kéo dài nhiều năm, thị trường thay đổi, các bên lại yêu cầu định giá lại. Tòa án vì thế không khác gì một sàn giao dịch chậm chạp và đắt đỏ.
Phiên xét xử lần này cũng buộc công khai một số tài liệu tài chính nhạy cảm của Perelman, dù ông từng nỗ lực giữ kín. Những tranh chấp quanh việc tiết lộ thông tin như vậy khá phổ biến trong các vụ kiện nghệ thuật kéo dài, nơi một lời tố cáo ban đầu có thể kéo theo nhiều hệ lụy pháp lý khác.
Hiện cả phía Ronald Perelman lẫn công ty bảo hiểm chưa đưa ra phát ngôn chính thức. Giới nghệ thuật đang dõi theo sát sao, bởi vụ việc không chỉ liên quan đến tiền bạc, mà còn đặt ra câu hỏi: trong nghệ thuật, đâu mới là điều thực sự tạo nên giá trị?
